Nadwaga i otyłość: diagnostyka i powikłania

Czy otyłość to choroba?

Tak, według WHO otyłość definiowana jest jako choroba przewlekła, bez tendencji do samoustępowania oraz ze skłonnością do nawrotów.

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 oznaczona jest kodem E66.

Może prowadzić do niej wiele czynników, w tym genetycznych, środowiskowych, metabolicznych, endokrynologicznych i psychologicznych.

Spośród wszystkich czynników uważa się, że to środowiskowe odgrywają zasadniczą rolę, w tym:

• nieprawidłowe nawyki żywieniowe,
• nieprawidłowy tryb i sposób żywienia,
• przewlekły stres prowadzący do objadania się,
• zbyt mała aktywność fizyczna,
• kiepskiej jakości sen,
• stosowanie używek.

Jak często występuje otyłość?

W 2016 roku około 2 mld dorosłych miało nadwagę! Natomiast na otyłość chorowało ponad 650 mln osób!

Szacuje się, że obecnie około 39% osób dorosłych spełnia kryteria nadwagi, a także aż 13% cierpi na otyłość.

Otyłość w zatrważającej ilości dotyka nie tylko dorosłych, ale i dzieci. U dzieci powyżej 5 roku życia nadmierną masę ciała ma aż 18% dziewcząt oraz 19% chłopców, z czego na otyłość choruje kolejno 6% i 8%.

Otyłość - akceptacja siebie czy leczenie?

Ze względu na występowanie poważnych powikłań dla zdrowia, a nawet życia, podobnie jak w przypadku innych chorób przewlekłych, otyłość należy diagnozować oraz leczyć.

Kiedy lekarz może zdiagnozować nadwagę oraz otyłość?

Do diagnostyki otyłości u osób dorosłych lekarzowi służy ocena stopnia odżywienia wyrażona za pomocą wskaźnika masy ciała (nazywanego skrótowo BMI). Oblicza się go poprzez podzielenie masy ciała w kilogramach przez wzrost w metrach do kwadratu. 

Nadwaga określana jest jako BMI w przedziale 25-29,9 kg/m².

Otyłość występuję, gdy BMI wynosi 30 kg/m² lub więcej. Ze względu na ryzyko powikłań ważne jest, aby sprecyzować stopień otyłości. Otyłość ze względu na wartość BMI dzielimy na 3 stopnie. Są to odpowiednio:

• I stopień: BMI wynosi 30-34,9 kg/m²,
• II stopień: BMI wynosi 35-39,9 kg/m²,
• III stopień: BMI wynosi 40 lub więcej kg/m².

Czy BMI nigdy się nie myli?

Chociaż BMI jest bardzo dobry wskaźnikiem klinicznym, ma on swoje ograniczenia. Do czynników mogących fałszować wiarygodność wyniku należą:

• ciąża,
• duża masa mięśniowa na skutek uprawiania sportów,
• stan nawodnienia organizmu (obrzęki, odwodnienie),
• masywne guzy,
• sarkopenia,
• lipodystrofia,
• wodobrzusze.

Wskaźniki pomocne w diagnostyce otyłości

Dla lekarzy w codziennej praktyce klinicznej, oprócz BMI pomocne są również:

1. ‍Obwód talii, który pozwala na określenie dystrybucji tkanki tłuszczowej, co pozwala na rozpoznanie otyłości trzewnej przy obwodzie:
   1. Dla mężczyzn: 94 cm lub więcej,‍
   2. Dla kobiet: 80 cm lub więcej.

Ponadto obwód talii pozwala na diagnozę tzw. otyłości metabolicznej z prawidłową masą ciała, tak więc pomiar ten powinien być wykonywany już przy BMI wynoszącym 18,5-24,9 kg/m².

2. Wskaźnik talia-biodra, służy on do określenia dystrybucji tkanki tłuszczowej.
3. ‍Bioimpendancja, polegająca na ocenie składu ciała.

Jakie są powikłania otyłości?

Otyłość może powodować liczne powikłania, ponieważ ma ona patologiczny wpływ na wiele układów. Powikłania można podzielić na:

1. Powikłania z układu sercowo-naczyniowego: 
   1. Nadciśnienie tętnicze (NT) - nadmiar tkanki tłuszczowej odpowiada za 60-70% przypadków NT.
   2. Przewlekłe zespoły wieńcowe (PZW) - ponad 80% pacjentów z PZW ma nadmierną masę ciała.
   3. Niewydolność serca (NS) - badania wykazały, że każdy wzrost BMI o 1 kg/m² zwiększa ryzyko NS u mężczyzn o 5% oraz u kobiet o 7%.
   4. Migotanie przedsionków (AF) - u pacjentów z otyłością ryzyko wystąpienia AF jest większe o 50%.
   5. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻChZZ) - chorzy na otyłość mają 2-3 razy większe ryzyko wystąpienia ŻChZZ.
   6. Udar mózgu - otyłość zwiększa ryzyko udaru niedokrwiennego o 64% oraz krwotocznego o 24%.
2. Powikłania mechaniczne:
   1. Choroba zwyrodnieniowa stawów - ryzyko jej wzrasta o 36% na każde dodatkowe 5% masy ciała.
   2. Obturacyjny bezdech senny (OBS)- około 70-80% osób z OBS cierpi na nadwagę lub otyłość.
   3. Wysiłkowe nietrzymanie moczu
3. Powikłania metaboliczne:
   1. Cukrzyca typu 2 - osoby z otyłością mają od 30 do 90 razy większe ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2.
   2. Dyslipidemia aterogenna.
   3. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD).
   4. Kamica pęcherzyka żółciowego.
4. Powikłania gospodarki hormonalnej:
   1. Niedoczynność tarczycy.
   2. Zespół policystycznych jajników (PCOS).
   3. Choroby nowotworowe - wykazano, że zwiększenie BMI o 5 kg/m² zwiększa ryzyko występowania raka endometrium, przełyku oraz nerki o 30-60% oraz raka jelita grubego, trzustki, piersi (u kobiet po menopauzie) o 13-18%.
5. Powikłania ze strony układu oddechowego jak astma oskrzelowa czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).