Profilaktyka i leczenie nadwagi i otyłości

Profilaktyka otyłości

Podobnie jak w przypadku innych chorób najlepiej jest zapobiegać a nie leczyć, dlatego też prewencja wystąpienia otyłości odgrywa niezmiernie ważną rolę. 

Profilaktykę możemy podzielić na pierwotną oraz wtórną.

Profilaktyka pierwotna otyłości

Ten rodzaj prewencji opiera się na wszelkich działaniach mających na celu zapobiegnięcie wystąpienia nadmiernego przyrostu masy ciała. Zaliczamy do niej: 

1. Monitorowanie masy ciała - regularne wykonywanie pomiarów masy ciała umożliwia wczesne wykrycie problemu oraz wdrożenie odpowiedniej interwencji behawioralnej, co może uchronić przed rozwojem otyłości.
2. Zachowanie prawidłowej aktywności fizycznej oraz dbanie o odpowiednie żywienie szczególnie u młodych dorosłych oraz w okresie menopauzy, kiedy to występuje zwiększone ryzyko nadmiernego przyrostu masy ciała.
3. Wzrost masy ciała, a palenie nikotyny - rzucenie palenia ma pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, lecz może wiązać się ze wzrostem masy ciała, czemu należy przeciwdziałać. Pomimo tego, wyniki badań z 2016 roku wykazują, że osoby które rzuciły palenie mają znacznie mniejsze ryzyko zgonu związanego z przyrostem masy ciała.
4. Zapobieganie nadmiernemu przyrostowi masy ciała w ciąży - kobiety w czasie ciąży również powinny dbać o to aby nie przekraczać zalecanego przyrostu masy ciała, ponieważ może wiązać się on z wzrostem ryzyka makrosomii płodu, zakażeń układu oddechowego noworodka, cukrzycą ciążową, które mogą powodować wzrost ryzyka konieczności wykonania cięcia cesarskiego.
5. Profilaktyka na poziomie populacji - otyłość jest problemem pandemicznym, z tego względu należy prowadzić prewencję, która polega między innymi na podawaniu informacji o kaloryczności i składzie produktów spożywczych na etykietach, dodatkowe opodatkowanie niezdrowej żywności, a nawet projektowanie przestrzeni tak aby była ona przyjazna do poruszania się pieszo lub na rowerach.
6. Odpowiedzialne stosowanie leków mogących przyczyniać się do wzrostu masy ciała. Należą do nich leki przeciwpsychotyczne (olanzapina, klozapina), przeciwdepresyjne czy insulina.

Profilaktyka wtórna otyłości

Polega ona na okresowych badaniach profilaktycznych oraz zapobieganiu dalszemu przyrostowi masy ciała u osób chorujących już na otyłość, a u których nie rozwinęły się jeszcze istotne powikłania.

Jaki jest cel leczenia otyłości? 

Podstawowym celem jest osiągnięcie prawidłowej masy ciała, ochrona przed rozwojem groźnych powikłań otyłości, a także ich leczeniu, w przypadku gdy doszło do ich wystąpienia.

Uważa się, że u większości pacjentów optymalną redukcją masy jest utrata 5-10% początkowej masy ciała w przeciągu pierwszych 3-6 miesiącach leczenia. Najczęściej oznacza to utratę ok. 1 kg w ciągu pierwszego tygodnia oraz 0,5 kg na tydzień w kolejnych tygodniach terapii.

Na czym polega planowanie leczenia otyłości?

Leczenie otyłości jest złożonym i długotrwałym procesem, na który składa się postępowanie niefarmakologiczne oraz farmakologiczne. Podczas planowania optymalnego programu leczenia dla danego pacjenta należy wziąć pod uwagę:

• przyczynę wystąpienia oraz zaawansowanie otyłości,
• choroby współwystępujące,
• zaangażowanie pacjenta,
• preferencje chorego.

Leczenie otyłości

Leczenie otyłości powinno opierać się na metodach, których skuteczność została udokumentowana w prawidłowo przeprowadzonych badaniach naukowych.

Leczenie żywieniowe

W leczeniu nadwagi i otyłości zaleca się stosowanie zbilansowanej diety hipokalorycznej, co oznacza dietę o umiarkowanie obniżonej kaloryczności. Polega ona na zmniejszeniu spożycia energii o 500-600 kcal/dobę w stosunku do zapotrzebowania kalorycznego danej osoby, obliczanego na podstawie całkowitego wydatku kalorycznego. Najczęściej energetyczność takiej diety wynosi 1200-1500 kcal/dobę dla kobiet oraz 1500-1800 kcal/dobę dla mężczyzn. Oprócz kaloryczności ważna jest także częstotliwość spożywania posiłków. Pacjenci powinni przyjmować 3-5 posiłków na dobę bez podjadania pomiędzy nimi. Uwaga, w leczeniu żywieniowym ważne jest aby stosować zbilansowaną dietę, która zawiera wszystkie składniki odżywcze, aby zapobiec wystąpieniu niedoborów żywieniowych.

Aktywność fizyczna

Według WHO, korzystnie na utratę masy ciała wpływa uprawianie 150 minut tygodniowo (30-60 minut dziennie) lub więcej umiarkowanego wysiłku fizycznego oraz 75 minut tygodniowo (15-30 minut dziennie) lub więcej intensywnego wysiłku fizycznego. Korzystny wpływ w czasie redukcji masy ciała ma także trening siłowy, który zapobiega utracie beztłuszczowej masy ciała w wyniku diety hipokalorycznej.

Leczenie farmakologiczne

Kiedy rozpocząć leczenie farmakologiczne otyłości? 

• U pacjenta chorującego na otyłość, któremu w przeciągu 3-6 miesięcy od wdrożenia zmiany stylu życia nie uzyskano utraty 5% (lub więcej) wartości wyjściowej masy ciała.
• W przypadku otyłości III stopnia, należy od samego początku zastosować kompleksowe leczenie niefarmakologiczne oraz farmakologiczne. 
• U chorego na otyłość, gdy na podstawie wywiadu stwierdzamy nieskuteczność leczenia niefarmakologicznego, a pacjent obciążony jest zwiększonym ryzykiem incydentu sercowo-naczyniowego, leczenie farmakologiczne można rozpocząć wcześniej.

Jak długo należy przyjmować leki na otyłość?

Leczenie otyłości powinno trwać nie krócej niż 6 miesięcy, optymalnie powinno wynosić 12 miesięcy lub dłużej. Należy podkreślić, że terapia otyłości powinna trwać tak długo jak jest potrzebna, skuteczna i dobrze tolerowana przez pacjenta. Konieczność długotrwałej terapii wynika z charakteru choroby, która ma skłonność do nawrotów. Dlatego zbyt krótkie leczenie może utrudnić utrzymanie uzyskanych efektów, szczególnie gdy nowe zdrowe nawyki nie są jeszcze utrwalone u pacjenta.

Jakie leki są dostępne do leczenia otyłości w Polsce?

Leki doustne stosowane w leczeniu otyłości to m.in.:

• Orlistat (Xenical, Alli) – lek, który hamuje wchłanianie tłuszczów w przewodzie pokarmowym, co zmniejsza ilość przyswajanych kalorii.
• Semaglutyd (Rybelsus) - Stymuluje wydzielanie insuliny, hamuje wytwarzanie glukagonu i spowalnia opróżnianie żołądka, co prowadzi do uczucia sytości i zmniejszenia spożycia kalorii.
• Połączenie substancji Naltrekson i Bupropion (Mysimba) – działa na ośrodki w mózgu odpowiedzialne za kontrolę apetytu i system nagrody, zmniejszając łaknienie i kontrolując zachcianki.
  

Leki w iniekcjach:

• Liraglutyd (Saxenda, Victoza) – działa poprzez zwiększenie uczucia sytości i opóźnienie opróżniania żołądka. Lek podawany jest codziennie w formie zastrzyku podskórnego.
• Semaglutyd (Ozempic, Wegovy) – lek podawany raz w tygodniu w formie zastrzyku podskórnego, który pomaga kontrolować apetyt i redukować masę ciała. Działa poprzez zwiększenie uczucia sytości i opóźnienie opróżniania żołądka.
• Tirzepatyd (Monujaro) - zwiększa wydzielanie insuliny i wrażliwość tkanek na jej działanie, co stymuluje uczucie sytości i zmniejsza apetyt, prowadząc do utraty wagi. Lek podawany jest raz w tygodniu w formie zastrzyku podskórnego.
• Dulaglutyd i inne

Leczenie chirurgiczne

W leczeniu otyłości zastosowanie znajduje operacja bariatryczna polegająca na chirurgicznym zmniejszeniu objętości żołądka. Wskazaniem do zastosowania operacji bariatrycznej jest:

• Otyłość III stopnia.
• Otyłość II stopnia, jeżeli towarzyszy jej przynajmniej jedno powikłanie otyłości, a zabieg operacyjny może przynieść poprawę w zakresie stanów indukowanych przez otyłość.